2014 Yılı Epigrafik Araştırmalar Raporu

2014 Yılı Phaselis ve Teritoryumu Yüzey Araştırması kapsamında epigrafi çalışmaları Kuzeydoğu Nekropolis, Orta Liman ve çevresi, Ana Cadde ve Güney Liman ile Akropolis’te devam ettirilmiştir.

Daha önce yayınlanan yazıtlardan 2013 yılında tespit edilemeyen 3 yazıt yerlerinde bulunarak kontrol edilmiş, bilgi kartlarına geçirilmiş, gps koordinatları alınarak fotoğraflanmış ve envanter numaraları ile sabitlenmişlerdir. Eskiden yayınlı yazıtlar yanında 2 yeni yazıt ve Hadrianus’a ithaf edilmiş onur takının arşitrav bloklarına ait 1 fragment daha tespit edilmiş ve söz konusu yazıtlar da bilgi kartlarına geçirilmiş, gps koordinatları alınarak fotoğraflanmış ve envanter numaraları ile sabitlenmişlerdir. Bu bağlamda Nekropolis’te NK (Nekropolis) kodu ile toplam 3 yazıt; Orta Liman çevresinde OL (Orta Liman) kodu ile 1; Akropolis’te AKR kodu ile 1; Tiyatro’nun skene yapısına ait yapı kalıntıları arasında AC (Ana Cadde) kodu ile 1 yazıt ve Hadrianus Kapısı’na ait yapı blokları arasında GL IVa kodu ile 1 fragment belgelenmiştir.

Bu yılki epigrafi çalışmalarımızda kentte yer alan yazıtları daha iyi görüntülemek için  okunamayan yada okunmasında güçlükler çekilen yazıtları yeni bir teknolojiyle fotoğraflama çalışmalarına ağırlık verilmiştir. Epigrafların yazıt okumada karşılaştıkları en büyük problemlerden biri yazıt taşıyıcısının korunum durumudur. Yüzyıllarla ifade edilen süreler boyunca açık havada kalmalarından dolayı görülen aşınma kimi zaman malzeme üzerindeki yazıtların yanlış deşifre edilmesine neden olmakta ve hatta deşifrasyonu imkansız kılmaktadır. Son yıllarda lazer scaner (Laser-Scanning) ve polunom doku resimleme (Polynomtexturabbildung) gibi teknolojiler söz konusu okuma zorluklarını iyileştirme yolunda önemli ilerlemeler kaydedilmesine olanak sunmaktadır. Fakat söz konusu teknolojileri kullanmak hem çok masraflı hem de oldukça meşakkatlidir. Türkçe’ye “Yansıtma Transformasyonu ile Görüntüleme” olarak çevrilebilecek RTI (= Reflectance Transformation Imaging) teknolojisi de sayısal bir fotoğraflama metodudur. Bu metot, fotoğrafı çekilen objenin yüzey formunu ve rengini yansıtır ve her açıdan interaktif olarak tekrar ışıklandırılarak objenin yüzey formunun ve renginin matematiksel olarak iyileştirilmesine hizmet eder. Böylelikle herhangi bir fiziksel temasta bulunmaksızın objenin yüzey bilgileri ayrıntılı olarak görülebilir kılınır ve kayıt altına alınır. RTI-uygulaması epigrafik belgelerin ileri teknoloji ile fotoğraflanıp değerlendirilmesi çalışması Türkiye epigrafi araştırmaları için bir ilktir ve sonraki çalışmalar için bir örnek teşkil edip, yol gösterici olacaktır.

Kuzeydoğu Nekropolis Çalışmaları

Nekropolis’te tespit edilen 3 yazıtın ikisi David Blackman tarafından 1981 yılında yayınlanmıştır. NK-1 kodu ile envarterlenen (Blackman, Inscriptions, 147, nr. 6, lev. 72, 2. 4) yazıt, şehrin kuzey yakasından nekropolis’e giden iki ana yolun kesiştiği noktada yer alan ve kentin önde gelen ailelerinden birine ait olması beklenen mezar odasında bulunan lahdin tabula ansata’sı üzerinde yer almaktadır. NK-2 kodu ile envarterlenen ikinci yazıt da yine kuzey nekropolis’te bulunan kaba beyaz mermerden bir lahdin, tabula ansata’sı üzerine yer almaktadır. Tabula ansata’nın her iki yanında iki kalkan ve bunların içlerinde birer portre kabartması yer almaktadır. Portreler oldukça tahrip olmuştur. Lahdin sadece yan yüzleri ve arka kısmı korunmuştur, yazıtın bulunduğu ön yüz tamamen parçalanmıştır. 4 parçadan oluşan yazıt hemen lahdin önünde durmaktadır (Blackman, Inscriptions, 149 vd, nr. 9, lev. 73). Kuzey nekropolis’te tespit edilen son yazıt ise tarafımızdan yeni bulunmuştur. Kuzey limanın İnce Burun’a doğru olan ucunda bulunan mendireğin başlangıç kısmının karşısında uzanan sahilin üzerinde yer alan iki katlı geç dönem yapısının kapı eşiğinin yanında kullanılan spolien blok üzerinde yer almaktadır.

NK-1: Olympos’lu Elpidephoros’un Lahdi

NK-2: Herophilos’un lahdi

 

NK-3: Nais’ın Mezar yazıtı (yeni yazıt)

Ναΐδος
τᾶς Ἀθανίωνος
γυναικός

Athanion’un
karısı Nais’ın
(mezarı)

Söz konusu yazıt yazı karakteri dolayısıyla Hellenistik Dönem’e tarihlendirilir. Phaselis’ten daha önce yine Hellenistik Dönem’den bir yazıtta Athanion ismi geçer. Söz konusu şahıs kentin en önemli memuriyetliklerinden olan ve yıla adını veren demiurgos’luk (=belediye başkanlığı)  memuriyetini yapmıştır. Bu kişi muhtemelen yeni yazıtta adı geçen şahısla aynı kişidir ve mezarın sahibesi olan Nais da onun karısıdır.

Orta Liman ve Çevresinde Yürütülen Çalışmalar

Askeri liman olarak adlandırılan Orta Liman ile aquaductus arasındaki alanda yer alan ve muhtemelen de depo olarak planlanmış yapı kalıntıları arasında sürdürülen çalışmalarda Serapion isimli bir Phaselis’linin babası ile birlikte temelinden itibaren inşa ettirdikleri eve ilişkin inşa yazıtı tespit edildi. Söz konusu yazıt 1992 yılında Antalya Müzesi tarafından yürütülen temizlik ve çevre düzeni çalışmaları sırasında görülmüştür.

OL-1 İnşa Yazıtı

 

Akropolis Çalışmaları

Tiyatro’dan itibaren akropolis üzerinde doğu-kuzeydoğu yönünde yürütülen çalışmalarda Apollon Iatros’a adanmış bir adak yazıtı tespit edilmiştir. 2005 yılında (Adak-Tüner-Şahin, nr.2) yayınlanmış olan söz konusu yazıt fotoğraflanmış ve envanterlenmiştir. Yazıt kaidesinin üzerinde oldukça küçük boyutlarda iki ayak izi bulunmaktadır, buradan söz konusu kaidenin üzerinde muhtemelen Apollon’a ait bir heykel bulunuyordu denilebilir. Yazıt stoichedon olarak yazılmıştır. Sadece son iki satırın sonunda harf fazlalığı yüzünden bundan feragat edilmiştir. Apollon’un epithetonu olan Ietros Dor formunda, yani Ἰατρός olarak yazılmıştır. Apollon Iatros kültü özellikle Karadeniz kıyıları ve Skythia’da kurulmuş Yunan kolonilerinde öne çıkan bir külttür.

Ana Cadde ve Çevresinde Sürdürülen Çalışmalar

Ana Cadde ve çevresinde sürdürülen çalışmalarda, tiyatronun skene binası kalıntıları arasında, muhtemelen tiyatronun inşa yazıtına ait olabilecek bir yazıt parçası tespit edildi. Yazıtta okunan ΑΡΙ harflerinin de Καίσαρι kelimesinin son üç hecesine ait olma ihtimali yüksektir. Söz konusu yazıt Bérard (nr. 92) tarafından yayınlanmıştır.

AC-23 İnşa Yazıtı?

 Güney Liman ve Çevresinde Sürdürülen Çalışmalar

2012 araştırmaları sırasında Hadrianus Takı arşitrav blokları üzerindeki ithaf yazıtının bir parçası olup bu adamaya yönelik önceki çalışmaları doğrulayan bir fragman bulunmuştu. Bu yılki araştırmalarımız sırasında da söz konusu takın dördüncü bloğunun ilk harflerini taşıyan yeni bir fragman daha bulunmuştur. İmparator Hadrianus eyaletleri denetlemek ve status-qou’yu korumak amacıyla, ilki M.S. 121-125, diğeri 128-132 yılları arasında olmak üzere imparatorluğa bağlı eyaletlere iki seyahat düzenlemiştir. Hadrianus’a ithaf edilmiş onursal tak yapısının arşitrav blokları üzerine kazınmış karşılama yazısında kaydedilen tarih Phase­lis’lilerin imparatorun ikinci seyahatine yönelik hazırlıklar yaptığını göstermektedir. Yazıtların buluntu yeri ve kapı yazıtının deniz tarafına bakması imparatorun kente deniz yoluyla geldiğini ve Güney Limanı’nda karaya çıktığını göstermektedir.

Hadrianus Takına Ait Yazıtlı Arşitrav Blokları

GL-6 IVa (Yeni Fragman)

Αὐτοκράτορι θεοῦ Τραιανοῦ Παρθικο[ῦ υἱ]ῶι, θεο[ῦ] Νέρουαι υἱωνῶι, Τρα[ια]νῶι Ἁδριανῶι Καίσα[ρ]ι Ὀλυμπίωι

Σεβαστῶι ἀρχιε[ρ]εῖ μεγίστωι δη[μ]αρχικ[ῆς ἐξου]σίας τ[ὸ] ιέ ὑπάτωι τὸ γ´ πατρὶ πα[τρί]δος τῶι σωτῆρι καὶ εὐεργ[έ]τηι τοῦ σύμ-

παντὸς κόσ[μου]                                 Φασηλιτ[ῶν ἡ] βουλὴ καὶ ὁ δῆμος.

 

Phaselislilerin halk ve belediye meclisleri (bu yapıyı) tanrısal Traianus Parthicus’un oğlu, tanrısal Nerva’nın torunu, Pontifex maximus, 15 kez halk egemenliğini eline almış, 3. Kez Konsul olmuş, vatanın babası, tüm evrenin kurtarıcısı ve hayırhahı olan İmparator Traianus Hadrianus Caesar Olympius Augustus’a ithaf ettiler.

Sonuç olarak 2014 Phaselis ve Teritoryumu Yüzey Araştırması’nda Tiyatro’da 1; Kuzeydoğu Nekropolis’te 3; Orta Liman çevresinde 1; Akropolis’te 1 ve Hadrianus Kapısına ait yapı blokları arasında 1 adet olmak üzere toplam 6 yazıt/yazıt parçası yerlerinde kontrol edilmiş, bilgi kartlarına geçirilmiş, gps koordinatları alınarak fotoğraflanmış ve envanter numaraları ile sabitlenmişlerdir.

Söz konusu yazıtlardan özellikle Kuzeydoğu Nekropolis’te bulanan Hellenistik Dönem’den Nais adlı Phaselis’li bir bayana ait olan mezar yazıtı ile Orta Liman çevresinde bulunan inşa yazıtı oldukça önem arz etmektedir. Zira ilk yazıt sayesinde Hellenistik Dönem’de Phaselis’te önemli mevkilere gelmiş olan Athanion’un soy ağacı tamamlanmış olmaktadır. Diğer yazıt ise kentte inşa edilen bir ikametgahı yapı yazıtını verir.

RTI Çalışmaları

RTI, bir nesnenin yüzey şeklini ve rengini yakalayan ve herhangi bir yönden nesnenin interaktif olarak yeniden aydınlatılmasını mümkün kılan sayısal bir fotografik yöntemdir. Ayrıca RTI, nesnenin yüzey şekli ve renginin niteliklerini matematiksel olarak geliştirmeye imkân vermektedir. RTI’nın geliştirme fonksiyonları, somut nesnenin doğrudan ampirik (deneysel) inceleme altında ifşa edilmeyen yüzey bilgisini ortaya çıkarmaktadır.

RTI görüntüleri, sabitlenmiş bir kamera ile birden fazla çekilmiş dijital fotoğraflarından elde edilen bilgilerden oluşturulur. Her fotoğrafta ışık, bilinen farklı bir yönden yansıtılmaktadır. Bu süreç, değişen ışık ve gölgeler ile aynı konumun bir dizi görüntülerini gösterir. Resimlerden aydınlatma bilgileri, yüzeyin matematiksel bir modelini oluşturmak için matematiksel olarak sentezlenir ve bir ekran üzerinde yüzeyi incelenir.

Her bir RTI, iki boyutlu (2D) fotografik görüntüyü tek bir fotoğraf gibi gösterir. Sıradan bir fotoğraftan farklı olarak yansıma bilgi, söz konusu görüntünün üç boyutlu şeklinden elde edilir ve piksel vasıtasıyla görüntüde kodlanır, böylece sentezlenen RTI görüntü, ışığın nesneye nasıl yansıtılacağını bilir. RTI,  RTI izleme yazılımı açıldığı zaman her bir kurucu piksel, yazılımın interaktif “sanal” ışığını kullanıcı tarafından seçilen herhangi bir konumdan yansıtabilir. Işığın ve gölgenin görüntüdeki bu değişen etkileşimini, nesnenin 3D yüzey formunun ince ayrıntıları açıklamaktadır.

Söz konusu görüntülemeyi kaydedebilmek için, tripod üzerinde kamera, elle tutulan bir ışık kaynağı ve yansıtıcı küreler gerekir. H-RTI, arazideki eserlerin yerlerine göre daha geniş bir alana uyarlanabilir.