2013 Yılı Epigrafik Araştırmalar Raporu
2013 Yılı Phaselis ve Teritoryumu Yüzey Araştırması kapsamında yürütülen epigrafi çalışmalarında, bugüne kadar bilinen ve yayınlanan yazıtlardan 2012 yılında tespit edilemeyen 3 yazıt yerlerinde bulunarak kontrol edilmiş, bilgi kartlarına geçirilmiş, gps koordinatları alınarak fotoğraflanmış, estampajları alınarak belgelenmiş ve envanter numaraları ile sabitlenmişlerdir.
Eskiden yayınlı yazıtlar yanında 5 yeni yazıt daha tespit edilmiş ve söz konusu yazıtlar da bilgi kartlarına geçirilmiş, gps koordinatları alınarak fotoğraflanmış ve 2’sinin estampajları alınarak belgelenmiş ve envanter numaraları ile sabitlenmişlerdir.
Bu bağlamda Kent içi ve Akropolis üzerinde AKR (Akropolis) kodu ile toplam 6 yazıt; GL (Güney Liman) kodu ile 1; AC (Ana Cadde) kodu ile de 1 yazıt belgelenmiştir. Akropolis’te tespit edilen 6 yazıtın üçü Ernst Kalinka tarafından 1944 yılında TAM II /3 (Tituli Asia Minoris) cildinde 1185, 1195 ve 1208 numaraları ile yayınlanmıştır. Kalinka 1185 ve 1208 nolu yazıtların tiyatronun güneybatısında, akropolis’in girişinde konumlanan kule yapısının kuzey duvarı yakınlarında bulunduğunu kaydetmiştir. Fakat söz konusu alanda yapılan araştırmalarda bu iki yazıt da bulunamamış, her iki yazıt tiyatronun yaklaşık 120 – 130 metre kadar güneybatısında konumlanan, içerisinde ve yakınında daha önceden yayımlanmış olan Zeus Boulaios, imparatorlar Vespasianus ve Caracalla ile evrenin efendilerine ait yazıtların yer aldığı alanda bulunmuştur. 1968/9 yılında kentte epigrafi çalışması sürdüren Blackmann’ın de özellikle vurguladığı gibi Kalinka, TAM II/3’de yayınladığı Phaselis yazıtlarının lokalizasyonları konusunda büyük oranda eksik ve hatta yanlış yönlendirici bilgilendirmelerde bulunmuştur. Bundan dolayı bu yazıtlar Blackmann tarafından da yeniden bulunamamıştır. 1208 nolu yazıt ise doğru tarif edilmiş ve akropolis’in güneybatı eteklerinde yeniden bulunmuştur. 1185 nolu yazıt (AKR 11) Hestia ve Hermes için bir adak yazıtı taşır. 1195 nolu yazıt (AKR 15) Tyndaris isimli bir Phaselis’li bayanın imparator Hadrian’i onurlandırma yazıtını taşır. 1208 nolu yazıtın (AKR 14) içeriği tam olarak anlaşılamamıştır.
Akropolis üzerinde yeni bulunan yazıtlar da akropolis’in güneybatı etekleri üzerinde yer almaktadır. AKR 12 kodlu yazıt arkaik dönem harf karakteri gösterir ve dor diyalektinde yazılmıştır. Yazıtın içeriğine göre, Euphanes isimli bir vatandaş sahip olduklarının 10/1’ini Athena Polias’a verdiğini beyan eder. Akropolis üzerinde bulunan son yazıt ise kim olduğu tam olarak tespit edilemeyen bir imparatora ithaf edilmiş ve arşitrav blokları üzerine yazılmış bir ithaf yazıtı taşır. Tam olarak tümlenemeyen söz konusu yazıt AKR 16 A- K kodları ile belirlenmiş 11 parçadan oluşur.
Akropolis yazıtları dışında 1 yazıt güney limanında, diğeri de Ana Cadde kenarında bulunmuştur. Anacadde’nin girişinde bulunan yatık vaziyetteki bir sütun üzerinde tespit edilen AC 22 kodlu yazıtın yüzeyi çok aşınmış olduğundan henüz tam okuması yapılamamıştır. Güney Liman’da yer alan bir heykel kaidesi üzerinde tespit edilen GL 8 kodlu yazıt ise Eukratidas’ın kente vasiyet ettiği agonda düzenlenen yarışları kazanan birininin onurlandırılmasını içerir.
Söz konusu yazıtların lokalizasyonları ve çevirileri şöyledir:
AKR 11: Hestia ve Hermes’e Adak
Mermerden yuvarlak bir adak taşı. 1944 yılnda yayımlanan TAM II/3 edisyonunda resmi verilmeyen, kemer yapısına ait yapı taşı üzerinde bulunduğu kaydedilip kesiti çizilmiştir. Söz konusu çizime göre yazıtı taşıyan taş sağlamdır; fakat günümüzde neredeyse tam ortasından boylamasına kırıktır ve yazıt yüzeyi oldukça aşınmış durumdadır.
Buluntu Yeri: İlk olarak 1892 yılında Benndorf tarafından bulunmuştur. Kalinka bu taşın buluntu yeri olarak tiyatronun güneybatısında, akropolis’in girişinde konumlanan kule yapısının kuzey duvarı yakınlarında bulunduğunu kaydetmiştir. Fakat bölgede yapılan araştırmalarda Kalinka’nın verdiği yön ifadelerinin yanlış olduğu ortaya çıkmıştır. Kentte yapılan araştırmalarda söz konusu yazıt, tiyatronun yaklaşık 120 – 130 metre kadar güneybatısında konumlanan, içerisinde ve yakınında daha önceden yayımlanmış olan Zeus Boulaios yazıtının 10 metre kadar kuzeybatısında, 36o 52′ 27.0 K, 30o 55′ 22.7 D koordinatlarında bulunmuştur. Üzerinde 3 adet dübel deliği vardır.
Ölçüler: yükseklik: 0,49 m; genişlik: 0,67 m; derinlik: 0, 30 m; harf yüksekliği: 0,015 m.
Tarih: İ.Ö. 4. yy.
Edisyon: TAM II 1185
[Ἀρισ]τοκράτεια καὶ Νικάρης
[ὑπὲ]ρ Ἀθανίωνος τοῦ πατρὸς
[Δαμ]ιοργήσαντος
Ἑσ[τί]αι καὶ Ἑρμᾶι.
Aristokrateia ve Nikares demiourgosluk yapmış babaları Athanion için Hestia ve Hermes’e (adadılar.)
AKR 15: Tyndaris İmparator Hadrianus’u onurlandırıyor
Kalker taşından dikdörtgen kaide parçası, her tarafından kırılmış. Yazıtın ölçüleri Kalinka tarafından yanlış verilmiştir. Aynı boylam üzerinde ve yaklaşık 20 metre kadar kuzeyde söz konusu yazıtın üst parçası da tespit edilmiş ve AKR 13 olarak kodlanmıştır.
Buluntu Yeri: Akropolis’in güneybatı eteğinde, güney limanından akropolis’e çıkan patika yakınında, güney limanı üzerindeki surun 90 derece yaptığı köşeden 35 metre kadar kuzey, kuzeydoğuda, 36o 52′ 13.2 K, 30o 55′ 14.1 D koordinatlarında bulunmuştur.
Ölçüler: yükseklik: 0,88 m; genişlik: 0,58 m; derinlik: 0,55 m; harf yüksekliği: 0,05-0.055 m.
Tarih: İ.S. 131-138.
Edisyon: IGR III 758; TAM II 1195
[Αὐτοκράτορα]
[Καίσαρα],
θεοῦ Τραιαν[οῦ]
Παρθικοῦ υἱό[ν],
θεοῦ Νέρουα {ι}
υἱωνόν, Τραιανὸν̣
Ἁδριανὸν Σεβασ-
τόν, Ὀλύμπιον,
σωτῆρα τῆς
οἰκουμένης,
Τυνδαρὶς Διο-
τείμου τοῦ φύσει
[Γν(αίου)] Λικιννίου, Μάρκου
[υἱο]ῦ, Ῥουφείνου.
Rahmetli Traianus Parthicus’un oğlu, rahmetli Nerva’nın torunu evrenin kurtarıcısı İmparator Caesar Traianus Hadrianus Augustus Olympios’u, Marcus tarafından evlat edinilen Gnaius Licinius oğlu Dioteimos Rufinus’un kızı Tyndaris (heykelini dikerek onurlandırdı).
AKR 14: Sadece isimler okunabilen bir fragment
Dikdörtgen bir blok, bir kısmı toprağa gömülü vaziyette. Üst yüzeyde heykelin dikili olduğuna işaret eden iki tane derin oyuk vardır. Kalinka söz konusu yazıtın ölçülerini yanlış vermiştir.
Buluntu Yeri: Kalinka bu bloğun buluntu yeri olarak da tiyatronun güneybatısı, akropolis girişindeki kulenin kuzey duvarı yakınlarını vermiştir. Fakat söz konusu yazıt, tiyatronun yaklaşık 120 – 130 metre kadar güneybatısında konumlanan, içerisinde ve yakınında daha önceden yayımlanmış olan Zeus Boulaios yazıtının hemen yanında, 36o 52′ 24.3 K, 30o 55′ 22.5 D koordinatlarında bulunmuştur.
Ölçüler: yüksek: 0,41 m; genişliği: 0,69 m; derinlik: 0.77; harf yüksekliği: 0,02-0,025 m.
Edisyon: TAM II 1208
Ἀντώ[ – – – – – – – – – – – ]
τὸν αμον[- – ]Ο[- – – ]
Ζήνωνι [- – – – – – – ]Υ[- -].
Ἀθανα[- – – – – – – – – – – -]
AKR 12: Athena Polias’a Adak
Kireçtaşından boyuna dikdörtgen blok. Arkaik harf karakteri gösterir ve dor diyalektinde yazılmıştır
Buluntu Yeri: Tiyatronun güneybatısındaki merdivenlerin güneyinde, Akropolis’e giriş bölümünde yer alan kulenin batı duvarı önünde, 36o 52′ 32.0 K, 30o 55′ 22.6 D koordinatlarında bulunmuştur.
AKR 13: Heykel Kaidesi’nin üst kısmı
Kireç taşından profilli ve köşeleri akroterli, alttan ve yanlardan kırık heykel kaidesinin üst kısmı. Sağ ön köşeye ait parça da hemen yanında bulunmuştur. Alt kısımda dübel deliği var. Tek satır yazıtı korunmuş
Buluntu Yeri: Akropolis’in güneybatısında TAM II/3 1195 nolu yazıt ile hemen hemen aynı boylam üzerinde, 36o 52′ 10.6 K, 30o 55′ 14.3 D koordinatlarında bulunmuştur.
AKR.16: Arşitrav Yazıtı
Nitelikli kireçtaşından, astragal (inci-boncuk) dizisi ile üç bölüm şeklinde kademelenmiş arşitrav blokları üzerinde bulunan yapı yazıtı. Depremler ve 1990’lı yıllarda çıkan yangın dolayısıyla neredeyse paramparça olmuş durumda olan yazıta ait 11 parça üzerinde harf kalıntıları tespit edilmiştir.
Buluntu Yeri: TAM II 1195 nolu yazıtın bulunduğu alanın yaklaşık 30 metre kadar kuzeydoğusunda, 36o 52′ 12.3 K, 30o 55′ 18.1 D koordinatlarında bulunmuştur.
AC 22: Sütun
Kalker taşından sütun parçası. Yazıt yüzeyi çok aşındığından henüz tam bir okuma sağlanamamıştır
Buluntu Yeri: Anacadde’nin girişinde bulunan yatık vaziyetteki bir sütun üzerinde, 36o 52′ 47.7 K, 30o 55′ 23.8 D koordinatlarında bulunmuştur.
GL 8: Agon yazıtı
Kalker taşından, üst yarısından kırılmış, alttan profilli kaide. Güney limanda rıhtımın güçlendirilmesi için yapılan geç dönem duvarında devşirme olarak kullanılmış
Buluntu Yeri: Güney Liman’daki rıhtım duvarında, 36o 52′ 26.5 K, 30o 55′ 09.6 D koordinatlarında bulunmuştur.
Sonuç olarak 2013 Phaselis ve Teritoryumu Yüzey Araştırması’nda Anacadde’de 1; Akropolis ve eteklerinde 6; Güney Limanı’nda 1 adet olmak üzere toplam 8 yazıt yerlerinde kontrol edilmiş, bilgi kartlarına geçirilmiş, gps koordinatları alınarak fotoğraflanmış, ve 5’inin estampajları alınarak belgelenmiş ve envanter numaraları ile sabitlenmişlerdir.
Söz konusu yazıtlardan özellikle akropolis’in güneybatı eteğinde bulanan Arkaik Dönem’den Athena Polias’a adak yazıtı (AKR 12) büyük bir önem arz etmektedir. Zira bu yazıt Phaselis kentinde şimdiye kadar bulunmuş en erken yazıttır. Yakın çevrede ve hatta Lykia bölgesi kentlerinde daha erkene giden yayınlı bir yazıt daha yoktur. Bu durum Phaselis’in gerçekten de Arkaik Dönem bir kent olduğunu somut olarak belgelemekte ve bölgenin yerleşim tarihini değerlendirme konusunda kesin sonuçlara ulaşılması hususunda çok değerli katkılar yapmaktadır.
2013 araştırma sezonunda gerçekleştirilen epigrafi çalışmaları sırasında kentin en erken yazıtı yanında, şimdiye kadar bilinen en geç yazıtı da Ana cadde üzerinde belgelenmiştir (AC 22). Yazı karakterine göre söz konusu yazıt geç 3. – 4. yüzyıllara tarihlenebilir. Kentin en erken ve en geç yazıtları göz önüne alındığında, Phaselis kentinin en az bin yıl boyunca kesintisiz olarak yerleşim gördüğü epigrafik olarak da belgelenmiş olmaktadır. Yaklaşık 200 yıldır kesintilerle de olsa araştırılmış olan kentten, daha kazı yapılmaksızın böylesi önemli epigrafik buluntulara rastlanması memnuniyet vericidir.
2013 yılı araştırmaları sırasında, 1940’yı yıllarda bulunup yayınlanmış, fakat ne fotoğraf ne de çizim olarak somut verileri bulunmayan yazıtların yeniden bulunmaları ve envanterleri alınarak sabitlenmeleri de oldukça önemli bir çalışma getirisi olmuştur. Söz konusu yazıtlar 1969-1972 yılları arasında kentte çalışan Blackmann tarafından da aranmalarına rağmen bulunamamışlardır.